Hacı Bayram Veli, (Ankara, 1352 - Ankara, 1429) Hacı Bektaş-i Veli Hazretlerinin yoldaşı Türk mutasavvıf ve şair. Türbesi, Ankara'da Hacı Bayram Câmii'nin bitişiğinde bulunmaktadır.
Hayatı
Doğum ismi, Numan bin Ahmed, lakabı "Hacı Bayram"dır. 1352 (H. 753) tarihinde Ankara’nın Çubuk Çayı üzerinde Zülfadl (Sol-fasol) köyünde doğdu. Hacı Bayram-ı Veli, 14. ve 15. yüzyıllarda Anadolu’da yetişti. Eserlerini diğer Hacı Bektaş-ı Veli yoldaşları gibi Türkçe olarak yazarak Türkçe kulanımını Anadolu'da önemli şekilde etkiledi.
Sultan Murad Han verdiği ünlü bir fermanda,
Hacı Bayram-ı Veli'nin talebelerinin, yalnız ilim ile meşgul olmaları
için, onların vergi ve askerlikten muaf tutulduğu bildirmiştir.
Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u feth edeceğini II. Mehmed'in babası II. Murad'a bildirdiği rivayet olunur.
Bir gün medreseye birisi gelerek; “İsmim Şüca-i Karamani’dir. Hocam
Hamideddin-i Veli’nin selamı var. Sizi Kayseri’ye davet ediyor. Bu
vazife ile huzurunuza geldim.” dedi. O da, Hamidüddin ismini duyunca;
“Baş üstüne, bu davete icabet lazımdır. Hemen gidelim.” diyerek
müderrisliği bıraktı. Birlikte Kayseri'ye yöneldiler ve Somuncu Baba diye bilinen Hamideddin-i Veli ile Kurban Bayramında
buluştular. O zaman Hamideddin-i Veli; “İki bayramı birden kutluyoruz!”
buyurdu ve ona Bayram lakabını verdi. Talebeliğe kabul etti. Din ve fen
ilimlerinde yüksek derecelere kavuşturdu.
1412 yılında Hacı Bayram-ı Veli, hocası Hamidüddin'in Aksaray'da
ölümünden sonra Ankara'ya dönüp irşad faaliyetlerine başlar. Bu tarih,
ilk Türk tarikatı olan Bayramiye tarikatının kuruluşu kabul edilir.
Hocasının vefatından sonra Ankara’ya gelerek doğduğu köye yerleşti.
Yeniden talebe yetiştirmekle meşgul oldu. Sohbetleriyle hasta kalplere
şifa dağıttı. Talebelerini daha çok sanata ve ziraate sevk ederdi.
Kendisi de geçimini ziraatle sağlardı. Açtığı ilim ve irfan ocağına,
devrinin meşhur alimleri, hak aşıkları akın etti. Damadı Eşrefoğlu Rumi, Şeyh Akbıyık, Bıçakçı Ömer Sıkinî, Göynüklü Uzun Selahaddin, Edirne ve Bursa ziyaretlerinde talebeliğe kabul ettiği Yazıcızade Ahmed (Bican) ve Mehmed (Bican) kardeşler ile Fatih Sultan Mehmed Hanın hocası Akşemseddin bunların en meşhurlarıdır.
Fatih’in babası Sultan İkinci Murad Han, Hacı Bayram-ı Veli’yi
Edirne’ye davet edip, ilim ve manevi derecesini anlayınca, fevkalade
hürmet göstermiş, Eski Cami'de vazettirmiş, tekrar Ankara’ya
uğurlamıştır.
Sultan İkinci Murad Han kendisinden nasihat isteyince; İmam-ı Azam’ın, talebesi Ebu Yusuf’a
yaptığı uzun nasihatı yaptı: “Tebean içinde herkesin yerini tanıyıp
bil; ileri gelenlere ikramda bulun. İlim sahiplerine hürmet et.
Yaşlılara saygı, gençlere sevgi göster. Halka yaklaş, fasıklardan
uzaklaş, iyilerle düşüp kalk. Kimseyi küçümseyip hafife alma.
İnsanlığında kusur etme. Sırrını kimseye açma. İyice yakınlık peyda
etmedikçe kimsenin arkadaşlığına güvenme. Cimri ve alçak kimselerle
ahbablık kurma. Kötü olduğunu bildiğin hiçbir şeye ülfet etme. Bir şeye
hemen muhalefet etme. Sana bir şey sorulursa ona herkesin bildiği
şekilde cevap ver. Seni ziyarete gelenlere faydalanmaları için ilimden
bir şey öğret ve herkes öğrettiğin şeyi belleyip tatbik etsin. Onlara
umumi şeyleri öğret, ince meseleleri açma. Herkese itimad ver, ahbablık
kur. Zira dostluk, ilme devamı sağlar. Bazan da onlara yemek ikram et.
İhtiyaçlarını temin et. Onların değer ve itibarlarını iyi tanı ve
kusurlarını görme. Halka yumuşak muamele et. Müsamaha göster. Hiçbir
şeye karşı bıkkınlık gösterme, onlardan biri imişsin gibi davran.”
Hacı Bayram-ı Veli, ömrünün sonuna kadar İslamiyeti yaymak için çalıştı. 1429
(H. 833) tarihinde Ankara'da vefat etti. Türbesi kendi ismiyle anılan
Hacı Bayram Camii'ne bitişik olup, ziyaret mahallidir. Ölümünden sonra
tarikat, müridleri Akşemsettin ve Bıçakçı Ömer Dede tarafından iki kol üzerinden devam etti.
Hacı Bayram-ı Veli, Yunus Emre gibi Hacı Bektaş-i Veli'den etkilenmiş ve aynı tarz şiirler söylemiştir. Şiirlerinde "Bayrami" mahlasını kullanmıştır.
Hacı Bayram-ı Velî'den Nasihatler
- Hiddet ve kin, hakîkatleri gören gözleri kör eder. Öfke, iyi düşünmeyi daraltır, yanıltır.
- Hiçbir günâhı küçümsemeyin, çok çalışın. Boş gezenler, zengin bile olsa, arkadaşları şeytan, kalbleri şeytanın konağı olur.
- İnsanların fitnesinden kurtulmak istiyorsanız, çarşı ve pazarlarda sık sık bulunmayınız
- Dünyâ gamından, nefsin sıkıştırmasından hafifleyip kurtulmak istiyorsanız, kabristanları sık sık ziyâret ediniz
- Ayıp ve kusurlarını gördüğünüz arkadaşlarınızın, komşularınızın,
sırlarını ifşâ etmeyiniz. Çünkü gördüğünüz bu sırlar, size emânettir.
Emânete hiyânet ise, çirkin bir harekettir.
- Emaneti koruyunuz. Zira din de size emanettir, beden de.
