Kıtalar

I

Eylemem ölsem de kizbi ihtiyar,
Doğruyu söyler gezer bir şairim.
Bir güzel mazmun bulunca, Eşrefa,
Kemdimi hicveylemezsem kafirim!

II

Kabrimi kimse ziyaret etmesin Allah için,
Gelmesin reddeylerim billahi öz kardeşimi.
Gözlerim ebna-yi ademden o rütbe yıldı kim,
İstemem ben fatiha, tek çalmasınlar taşımı!

III

Vakt-i istibdatta söz söylemek memnu idi;
Ağlatırdı ağzını açsan hükümet ananı!
Devr-i hürriyetdeyiz şimdi, değişti kaide,
Söyletirler evvela, sonra s ... .ler ananı!

IV

Çekdiğim cevr ü cefanın sebebinden sorma,
Deme kim: -Badıheva menkabe dellalı budur!
Habs ile, nefy ile, işkence ile ömür geçer,
İşte Türkiye'de şair olanın hali budur!

V

Vükela kabrine heykel dikelim şöyle yazıp
Ki: "Bunun hal-i hayatında yeri münhal idi
Sanmayın yevm-i vefatında bilindi kadri
Sağlığında yine bu böylece bir heykel idi"

VI

Padişahım, bir dirahta döndü kim güya vatan,
Daima bir baltadan bir şahı hali kalmıyor;
Gam değil amma bu mülkün böyle elden gitmesi,
Gitgide zulmetmeğe elde ahali kalmıyor!

Eşref

(1846-1912)

Kıtalar

I

Zalim olsa ne rütbe bi perva
Yine bünyad-ı zulmü biz yıkarız
Merkez-i hake atsalar da bizi
Küre-i arzı patlatır çıkarız

II

Çekmedim ömrümde zencir-i esaret barını
Kayd-ı dünyadan müberrayım bilir dünya beni
İşte meydan-ı hamiyyet kaçma ey cellad-ı zulm
Ya seni mahveylesin Mevla cihanda ya beni

Namık Kemal

Kıt'alar VI

KIT'A

Mef'ûlü/Fâ'ilâtü/Mefâ'îlü/Fâ'ilün

1. Ey kadî-i huceste-likâ kim Hak eylemiş 

    Sâhib-serîr-i mesned-i hükm-i kaza seni

2. Cebd eyle kim mülâhaza-i nef'-i dünyevî 

    Hükm-i kazada itmeye ehl-i hatâ seni

3. Makbûl-i halk kılmış iken ilm ü ma'rifet 

    Merdûd-ı Halik eylemeye irtişa seni

KIT'A

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün

1. Çoh tefâhur kılma cem'-i mâl ile ey hâce kim 

    Sim ü zer cem'iyyeti ehl-i gurur eyler seni

2. Bârgâh-ı kurbdan cem'iyyet-i mâl ü menâl 

    Her ne mikdâr olsa ol mikdflr dür eyler seni

3. Gerçi ni'met çoh kifâyetden tecâvüz kılma kim 

    İmtilâ bâr-ı bedendür bî-huzûr eyler seni

KIT'A

Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilün

1. Muttasıl ma'rifet ehlini ayanlara sahip 

    Felek-i şifle kılur mihnet ü gam pâ-mâli

2. Ol ki câhildür idüp cümle murâdm hâsıl 

    İ'tibâr ile kılur mesned ü kadrin âlî

3. Bu sebebden bilübem kim bu cihan avretdür 

    Avretün beyledür evlâdı ile ef 'âli

4. Ulu evlâdı keser südden ü te'dîb virür 

    Süd virüp lutf ile bağlar beşiğe etfâli 

Fuzuli

KITA

Ey kuğu yüzlü kadı! Allah seni kadılık mevkiinin tahtına sahip eylemiş. Hüküm verirken dünya menfaati düşüncesinin sana hata yap­tırmaması için çalış. İlim ve marifetin ile halk tarafından beğenilmiş­ken, rüşvet almak seni halkın gözünden düşürmesin.

KITA

Ey efendi, mal mülk toplamakla çok övünme. Çünkü altın ve gü­müş biriktirme seni gurur sahibi yapar.Mal ve mülk ne kadar çok olur­sa, seni tanrıya yakın olmaktan o derece uzaklaştırır. Her ne kadar yi­yeceğin çoksa da vücuduna yetecek olandan fazlasını yeme. Çünkü mi­deyi doldurmak bedene yüktür, seni rahatsız eder.

KIT'A

Alçak felek, bilgili kişileri daima ayak altına alıp mihnet ve ga­ma çiğnetir. Cahilin bütün muradını verir, itibar göstererek değerini ve mevkiini yüceltir. Bu yüzden anladım ki bu dünya bir kadındır. Kadı­nın çocuğuna yaptığı da böyledir: Büyük çocuğunu sütten keser ve azarlar. Küçükleri de süt verip güzelce beşiğe bağlar.

Kıt'alar V

KIT'A

Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilün

1. Perde çek aybına zulmet kimi halkun dâ'im 

    Ger dilersen ki nasîb ola sana âb-ı hayât

2. Kılma hurşîd kimi ayb-nünıâlık ki felek 

    Yire salmaya setti ba'de ulüvv-i derecât

3. Cehd kıl zâtun ola mazhar-ı âsâr-ı kabul 

    Kılma ol câha tefâhur ki ola hâric-i zât

4. Fazl olur sanma sana menzilet-i asi ü neseb 

    Câh olur sanma sana kesret-i esbâb ü cihât

5. Âriyetden sözüne kılma kamer tek zînet 

    Gayrdan âriyetün nûr ise hem yazıya at

KIT'A

Mef'ûlü/Fâ'ilâtü/Mefâ'îlû/Fâ'ilün

1. Ehl-i kemâle câhil eğer kadr kılmasa 

    Ma'zûr dut melâmetin itmek reva degül

2. Câhil tabîatmde mezâk-i kemâl yoh 

    Her nefse iktidâ-yı tabiat hatâ degül

3. Ülfet hemîşe fer'i olur âşinâhğun 

    Câhil fazilet ehli ile âşinâ degül 

KIT'A

Mef'ûlü/Fâ'ilâtü/Mefâ'îlü/Fâ'ilün 

1. Ey hâce ger kulundan oğulluk murâd ise 

    Şefkat göziyle bah ana dâ'im oğul kimi

2. Ver oğlum umarsan ola sâhib-i edeb 

    Elbette eyle zillete ımı'tâd kul kimi 

Fuzuli

KIT'A

Eğer ölümsüzlük suyundan içmek İstiyorsan, âib-ı hayatı gizleyen karanlık gibi daima halkın ayıbının üzerine perde çekerek ört. Feleğin seni yüce bir mevkie getirdikten sonra yere çalmasını istemiyorsan, gü­neş gibi ayıplan aydınlatıp gösterme. Kendin beğenilen işler işlemeye çalış. lâyık olmadığın mevki ile öğünme Soyun sopun sana fazilet vereceğini sanma. Mevki senin ihtiyaçlarını bol bol sağlar sanma. Baş­kalarının sözünü kendine kemer gibi süs yapma. Başkalarından aldı­ğın nur da Olsa (güneş gibi) dışarıya, yazıya yabana at.

KIT'A

Eğer cahil, olgun kişiye değer vermezse mazur gör, onu ayıpla­mak doğru olmaz. Çünkü cahilin yaratılışında kemal (olgunluk) zevkini tatma kabiliyeti yoktur. Onun için bir insanın kendi yaratılışına uymuş olması hata değildir. Arkadaşlık daima birbirini tanımakla olur. Cahil, fazilet ehlini tanıyamaz.

KITA

Ey efendi! Eğer kölenden oğulluk bekliyorsan (yani kölenin oğlun gibi olmasını istiyorsan) ona daima oğlun gibi şefkat gözüyle bak. Eğer oğlunun terbiyeli olmasını umuyorsan, onu, muhakkak köle gibi aşağı­lanmaya alıştır.

Kıt'alar IV

KIT'A

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün

1. Ey mu'allim âlet-i tezvîrdür eşrâra ilm 

    Kılma ehl-i mekre ta'lim-i ma'arif zînhâr

2. Hile içün ilm ta'lîmin iden müfsidlere 

    Katl-i âm içün virür cellâda tîğ-i âb-dâr

3. Her ne tezvir itse ehl-i cehl ana olmaz sebat 

    Mekr-i ehl-i ilmdür asl-ı fesâd-ı rüzgâr

KIT'A

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün

1. Müdde'î eyler mana taklîd nazm ü nesrde 

    Lîk nâ-merbût elfâzı mükedder lafzı var

2. Pehlevanlar bâd-pâlar seğridende her taraf 

    Tıfl hem cevlân ider amma ağaçdan atı var

KIT'A

Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün

1. Hıred-mendî ki dâ'im âlem-i ilm içre seyr eyler 

    Esâlîb-i fünûn-ı şi'rden elbette gâfildür

2. Mezâk-ı şi'r hem bir özge âlemdür hakîkatde 

    İki âlem müsehhar eylemek gâyetde müşkildür

KIT'A

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün

1. Olsa maksûdunca devrân-ı felek bir nice gün 

    Olma mağrur ey ki hâl-i dehr rûşendür sana

2. Kâtil-i âbâ vü ecdâdun mu'âf itmez seni

Umma andan dostluk resmin ki düşmendür sana 

Fuzuli

KIT'A

Ey muallim! İlim, kötülere fesat aletidir. Hilecilere sakın bilgi öğ­retme. Fesatçılara, hile için ilim öğreten, halkı katletmek için celladın eline keskin kılıç vermiş olur. Cahil ne türlü fesat etse de kalıcı değildir. Zamanın bozulmasının aslı, ilim sahibinin hilesidir.

KIT'A

Benimle iddiada bulunan kimse, nazımda ve nesirde beni taklit eder. Fakat onun irtibatsız sözleri, durulmamış (bulanık ve kederli an­lamlarıyla tevri'yeli) kişiliği vardır. Pehlivanlar her tarafta yel gibi gi­den atlarla koştuklarında, çocuk da onlar gibi koşup dolaşır ama atı ağaçtandır.

KIT'A

Daima ilim âleminde gezen akıllı bir kişi, elbette şiir sanatının üslûplarından habersizdir. Gerçekte şiir zevki başka bir âlemdir, fiti âlemi (ilim ve şiir alemi) de elde etmek çok zordur.

KIT'A

Ey feleğin devri bir süre isteğine uygun olarak dönen kimse! Bu durumdan dolayı gururlanma. Dünyanın hali sana açıktır. Babalarının ve dedelerinin katili olan felek, sana onlardan ayrı davranmaz. Felek­ten dostluk bekleme, o sana düşmandır.

Kıt'alar III

KIT'A

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün

1. Ol sebebden Fârsî lafz ile çohdur nazm kim 

    Nazm-ı nâzük Türk lafziyle inen düşvâr olur

2. Lehce-i Türk! kabûl-i nazm ü terkîb itmeyüp 

    Ekser-i elf âzı nâ-merbût u nâ-hemvâr olur

3. Mende tevfîk olsa bu düşvân âsân eylerem 

    Nev-bahâr olğaç tikenden berg-i gül ihzar olur

KIT'A

Felâtiiin/Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilün

1. Her kimün var ise zâtında şerâret küfri 

    Istılâhât-ı ulûm ile müselmân olmaz

2. Ger kara daşı kızıl kan ile rengin itsen 

    Tab'a tağyir virüp la'l-i Bedahşân olmaz

3. Eylesen tûtîye ta'lîm-i edâ-yı kelimât 

    Sözi inşân olur amma özi inşân olmaz

4. Her uzun boylu şecâ'at idebilmez da'vî

    Her ağaç kim boy atar serv-i hırâmân olmaz

KIT'A

Fe'ilâtün/Mefâ'ilün/Fe'ilün

1. İlm kesbiyle pâye-i rif'at 

    Ârzû-yı muhal imiş ancak

2. Işk imiş her ne var âlemde 

    İlm bir kil ü kâl imiş ancak

KIT'A

Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilün

1. Nice bir nefs temennâsiyle 

    Yimek ü içmek ola dil-hâhun

2. Eyleyüp zühd ü vera'dan nefret 

    Tâ'at-i Hak'dan ola ikrâhun

3. Ma'bedün matbah ola sam ü seher 

    Müsterâh ola ziyâret-gâhun

4. Bunun içün mi olubsen mahlûk 

    Bu mıdur emri sana Allah'ım 

Fuzuli

KIT'A

Fars dili ile (yazılmış) nazmın çok olmasının sebebi, Türk diliyle ince, güzel nazım söylemek çok zor olduğu içindir. Türk dili nazma uy­gun olmayıp, çoğu sözleri irtibatsızdır, düzgün değildir. Tanrı bana yardım ederse, ilkbahar geldiğinde dikenden gül meydana geldiği gibi, ben de bu güçlüğü kolay hale getiririm.

KITA

Her kimin kişiliğinde kötülük küfürü (karanlık) varsa, ilimleri öğrenmekle Müslüman olmaz. Eğer kara taşı kızıl kan ile boyasan, ya­ratılışı değişip Bedaşan la'to olmaz. Papağana, kelimeleri söylemeyi öğ-retsen, sözü insan olur ama özü insan olmaz. Her uzun boylu yiğitlik iddiasında bulunamaz. Boy atan her ağaç salınan bir servi olmaz.

KIT'A

bir îlim kazanarak yüksek mevki elde etmek ancak olmayacak bir arzu imiş. Âlemde her ne varsa aşk imiş-, ilim, sadece kuru lâftan (denildi dedi) ibaretmiş.

KIT'A

Nefis arzusuyla gönlünün isteği ne zamana kadar yemek içmek olacak. İbadetten nefret edip, Hakk'a kulluktan uzaklaşacaksın. Akşam sabah ibadet yerin mutfak, ziyaretgâhm da hela olacak. Bunun için mi yaratıldın? Allah'ın sana emri bu mudur?

Kıt'alar II

KIT'A

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün 

1. Sarf-ı nakd-i ömr idüp men kesb-i irfan itmişem 

    Ehl-i dünyâ hem kemâl-i cehl ile tahsîl-i mâl

2. Dehr bir bâzârdur her kim metâ'ım arz ider 

    Ehl-i dünyâ sim ü zer ehl-i hüner fazl ü kemâl

3. Kim ki menden nef' bulmaz istemen nef'in anun 

    Ol ki nef 'üm yoh ana nef'i mana olmaz helâl

4. İstemen nâ-dan mana ger virse geaıc-i sim ü zer 

    Kim ivazsuz mâla nâ-dandan tasarruf dur vebal

KIT'A

Mef'ûlü/Fâ'ilâtü/Mefâ'îlü/Fâ'ilün

1. Doğruluğ ile iste ulüvv-i makam kim 

    Geldükçe hâlüne vire devr-i felek revâc

2. Doğruluğ ile harflere sadrdur elif 

    Yâ harfini ayağa bırahmışdur i'vicâc

3. Doğrular ile gez ki seni ser-bülend ide 

    Eğriler ile eyleme elbette imtizaç

4. Yâ ihtilâtı ile serîr oldı pây-mâl 

    Başda makam dutdı elif nusratiyle tâc

Fuzuli

Kıt'alar I

KIT'A

Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün
1. Kef-i hırs ile dâ'im dâmen-i dünyâ-yı dûn tutsan 

    Zemâne şûr-baht eyler seni peyveste derya tek

2. Mülevves olmayup tecrid ile çıhsan bu âlemden 

    Seni zâl-i felek hurşîde cüft eyler Mesîhâ tek

KIT'A

Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün

1. Sadâ-yı ney haram olsun didün ey sofî'i câhil 

    Yile virdün hilaf-ı şer' ile nâmûsın islâmun

2. Bu endam ile vecdiyyâtdan dem urmak istersen 

    İlâhi ney kimi sûrâh sûrfih ola endamım

KIT'A

Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilün

1. Ey ki endişe-i mâl ile serâsime olup 

    Dün ü gün dehrde aşüfte geçer ahvâlün

2. Cem'-i mâl eyledügün rahat içündür amma 

    Râhatün eksük olur her nice artar mâlün

3. Mâlı çoh itme hazer eyle azâbmdan kim 

    Renci artar ağır oldukça yüki hammâlün

KIT'A

Fe'ilâtün/Mefâ'ilün/Fe'ilün

1. Zulm ile akçeler alup zâlim 

    Eyler in'âm halka minnet ile

2. Bilmez anı ki itdügi zulme 

    Görecekdür ceza mezellet ile

3. Müdde'âsı bu kim nzâ-yı İlâh 

    Ana hâsü olur bu âdet ile

4. Cenneti almak olmaz akçe ile 

    Girmek olmaz behişte rüşvet ile 

Fuzuli



KIT'A

Hırs eliyle daima alçak dünyanın eteğine sarılırsan, zamane bah­tını deniz suyu gibi acı eder. Bu âlem pisliklerine bulaşmayıp onlardan kendini kurtarırsan, ihtiyar felek, îsa gibi seni güneşle eş eyler. İsa'nın güneşin bulunduğu göğün dördüncü katında bulunduğuna işaret edilmiştir.

KIT'A

Ey cahil sofu! Neyin sesi haram olsun dedin. Şeriata muhalefet edip İslâmın namusunu yele verdin. Bu boy boşla İlâhi aşktan söz edi­yorsun. İlahi boyun boşun ney gibi delik delik olsun.

KIT'A

Ey mal edinmek düşüncesiyle sersemlemiş olan kişi! Dünya­da gecen gündüzün perişan geçer. Mal toplaman, rahat etmek içindir ama malın ne kadar artarsa rahatın (o kadar) eksik olur. Çok mal yapma, onun azabından sakın. Hamalın yükü ağır oldukça eziyeti de ar­tar.

KIT'A

Zalim (halka) zulm ederek paralar alır. Sonra o para ile iyilik edip halkı minnet altında bırakır. Yaptığı zulme alçaklıkla karşılık göreceğini bilmez. Bu yolla Tanrı'nın rızasını elde edeceğini sanır. Para ite Cennet alınmaz. Rüşvetle Cennete girilmez.